74 stadsgezichten van Amsterdam rond 1900


Centrum (30)

(01) Frederiksplein -	Paleis voor Volksvlijt (galerijen) Eén van de meest betreurde gebouwen in Amsterdam is ongetwijfeld het Paleis voor Volksvlijt. Op het Frederiksplein stond het. En daar brandde het in 1929 af. De eerste paal voor het Paleis voor Volksvlijt werd op 7 september 1859 geslagen in aanwezigheid van koning Willem III, prins Hendrik en prins Frederik. De opening van het Paleis voor Volksvlijt vond plaats op 16 augustus 1864. De architect-ingenieur Cornelis Outshoorn (1812-1875) was de bouwmeester.
(02) Frederiksplein -	Paleis voor Volksvlijt (vooraanzicht) de herbouw
nieuw (03) Frederiksplein -	Paleis voor Volksvlijt (met dank aan Anja van der Lee)
(04) Nieuwendijk -	toen nog geen winkelgebied bij uitstek
(05) Prins Hendrikkade -	St.Nicolaaskerk De Sint Nicolaas, officieel de ‘Heilige Nicolaas binnen de Veste’, is de feitelijke opvolger van de Oude Kerk en Ons’ Lieve Heer op Solder. Tijdens de Alteratie in 1578 verloren de katholieken de Oude Kerk als grote parochiekerk, om hun geloof verder in huiskerken te belijden. De nieuwe Sint Nicolaaskerk is een uiting van het vertrouwen van de katholieken binnen Nederland nadat er in 1795 vrijheid van godsdienst kwam. Bleijs’ ontwerp met zijn typerende hoge koepel en twee torens, kenmerkt zich door het gebruik van verschillende stijlelementen naast elkaar. Eind 2001 zijn intensieve restauraties voltooid, de kerk staat er weer stralend bij.
(06) Nes -	kledenverkoopsters
(07) Noordermarkt -	met veel publiek
(08) Spui -	tram Haarlem-Amsterdam In 1899 reed tussen Haarlem en Zandvoort de eerste elektrische tram met bovenleiding van de ENET (Eerste Nederlandsche Electrische Tram-Maatschappij). Dit was het begin van de tramlijn Amsterdam - Haarlem - Zandvoort van de ESM (Electrische Spoorweg Maatschappij), later NZH.
(09) Leidseplein -	met American Hotel Gebouwd tussen 1900 en 1902 en ontworpen door de architecten W. Kromhout en H.G. Jansen. Omdat het hotel een bijzonder voorbeeld is van de 'new art' staat het momenteel op de monumentenlijst.
(10) Leidseplein -	met Stadsschouwburg en tram De geschiedenis van Stadsschouwburg Amsterdam gaat terug tot de zeventiende eeuw. In 1638 opende de nieuwe houten schouwburg haar deuren. Joost van den Vondel schreef speciaal voor de opening het toneelstuk: ‘Gysbrecht van Aemstel’. In 1772 brandde de schouwburg tot de grond toe af. De architecten A.L. van Gendt en J.L. en J.B. Springer ontwierpen de huidige Stadsschouw. De oude classisistische gevels werden vervangen door een facade in renaissance-stijl. In 1894 werd Stadsschouwburg Amsterdam in zijn huidige vorm geopend.
(11) Lange Bleekersloot -	gedempt De lange Bleekersloot werd tussen 1892 en 1902 gedempt. Daar kwam de De Clerqstraat, te liggen.
(12) Hotel Krasnapolsky -	Wintertuin De wintertuin van café-restaurant Krasnapolsky - toen nog geen hotel en nog gesitueerd aan de Warmoesstraat - werd in 1879 ontworpen door architect G.B. Salm. De wintertuin was onderdeel van een grootscheepse verbouwing die het succesvolle restaurant meer cachet moest geven. De grote zaal werd overspannen door een hoge glazen kap, gedragen door een ijzeren dakconstructie met ranke gietijzeren kolommen. Het bouwwerk van glas, hout en ijzer, waarbij de constructie tevens als decoratief element geldt, was iets nieuws aan het eind van de 19de eeuw in de Nederlandse bouwkunst.
(13) Oudezijds Achterburgwal -	Kolkje
(14) Kalverstraat -	winkelen aan het begin van de vorige eeuw
(15) Engelschesteeg -	bestaat niet meer
(16) Concertzaal -	Nederlandsch Panopticum In 1881 werd in Amsterdam Het Nederlandsch Panopticum geopend (Martin Wolff). Men toonde er belangrijke persoonlijkheden, maar ook historische gebeurtenissen
(17) Centraal Station -	Centraal Station met stoomlocomotieven Het Centraal Station is het eerste stationsgebouw in Nederland waarvan het ontwerp aan architecten werd toebedeeld. Voorheen werd dit gedaan door ingenieurs. Reden hiervoor was de markante plaats in Amsterdam en het nationale belang dat aan dit station werd toegekend. De opdracht werd in 1876 verstrekt aan de architect P.J.H. Cuypers in samenwerking met A.L. van Gendt.
(18) Stationsplein -	Centraal Station en N-Z Hollandsch koffiehuis Op 13 december 1888 reed de eerste stoomtram van de ‘Noord-Hollandsche-Tramwegmaatschappij’, al snel de ‘Waterlandse Tram’ genoemd, van Amsterdam naar Edam. Voor de tram had men een stationnetje gebouwd in Amsterdam-Noord, oostelijk van de ingang van het Noordhollands Kanaal. Een moeilijk bereikbare plek voor de passagiers vanuit de stad. Daarom kwam er een bootdienst die bij de Oudebrugsteeg een steiger en wachthuisje had. Onmiddellijk na opening van het Centraal Station (1889) werd het ‘tram-bootstation’ verplaatst naar het Stationseiland, naar de plaats waar nu het Koffiehuis staat.
(19) Rembrandtplein -	Rembrandtpleintheater
nieuw (20) Rembrandtplein -	Nr. 8 Café van J. Blaauw (met dank aan Anja van der Lee)
(21) Dam en Damrak -	Beursgebouw
(22) Beurspoortje -	Beurs van Berlage De Beurs van Berlage werd gebouwd tussen 1898 en 1903. Opdrachtgever was de gemeente Amsterdam en de architect heette Hendrik Petrus Berlage (1856- 1934). Voor hem was dit zijn eerste echt grote opdracht en hij zou er wereldberoemd mee worden.
(23) Dam -	met Uniontramwagen 82 De Amsterdamse motorwagen 82 is één van het totaal van 215. Die zijn tussen 1902 en '05 door drie fabrikanten (Raba Györ/Hongarije, Werkspoor Amsterdam en Van der Zypen Köln/Duitsland) gebouwd. Al deze wagens hadden een elektrische installatie van de Union Electrizitäts Gesellschaft. De naam 'Union' was in sierlijke letters op de schakelkasten aangebracht, die naam werd voor de Amsterdammers al snel de bijnaam voor de wagens.
(24) Singel -	met Muntoren
(25) Dam -	en Damrak
(26) Rokin -	met paardentram Meer dan honderd jaar geleden, op 14 augustus 1900, reed voor het eerst een elektrische tram door Amsterdam. Het zou nog tot 1915 duren voordat de paardentram geheel uit het stadsbeeld was verdwenen.
(27) Amstelstraat -	met Uniontramwagen 59
(28) Amstelveld -	met standwerker "Kokadorus" beroemde joodse standwerker Kokadorus, alias Meier Linnewiel (1876-1934)
(29) Koningsplein -	met Uniontramwagen 25 Deze motorwagens hebben bijna 50 jaar in de personendienst gereden. Sommige wagens hebben het als werkwagen nog langer uitgehouden; pas in 1962 verdween de laatste (nr. 42) als pekelwagen P1 uit het wagenpark.
(30) Leidscheplein -	American Hotel en Stadschouwburg
(31) Prins Hendrikkade -	melkmarkt met melkboot "Eensgezindheid"
(32) NZ Voorburgwal -	"terugkeer der weesmeisjes"

Jodenbuurt (8)

(33) Waterlooplein -	drukte op het plein met Mozes en Aäronkerk De kerk van de Heilige Antonius van Padua, beter bekend als de Mozes & Aäronkerk werd in de periode 1837/1841 gebouwd naar ontwerp van architect T.F. Suys (1783-1861). Suys geldt als één van de bekendste kerkenbouwers uit de eerste helft van de 19e eeuw.
(34) Nieuwmarkt -	marktkoopvrouw
(35) Nieuwmarkt -	marktoverzicht
(36) Kleersloot -	met starende kinderen
(37) Ergens in de Jodenbuurt -	markt met aardappelverkoper
(38) Ergens in de Jodenbuurt -	"in het ghetto van Amsterdam" Van oudsher waren er veel joodse marktkooplui en venters in Amsterdam. Omdat de gilden grotendeels gesloten waren voor joden bleven er maar weinig beroepen over, handel was er een van.
(39) Jodenbreestraat -	markt
(40) Foeliestraat -	"een standje in de Foeliestraat"

Zuid (5)

(41) Willemsparkweg -	met vm paardentram bijwagen 178 lijn 2
(42) Vondelstraat -	met tram
(43) Vondelpark -	spelende kinderen In 1864 nam een groep particulieren het initiatief tot aanleg van een rij- en wandelpark. Architect Zocher kreeg de opdracht om een ontwerp te maken. De oorspronkelijke naam van dit park, waarvan het eerste deel in 1865 werd opgeleverd, is het Nieuwe Park. Met de komst van een beeld van de beroemde dichter Vondel kreeg het zijn huidige officiële naam Vondelpark. In 1877 werd het park in zijn huidige omvang voltooid. Het ontwerp werd afgemaakt door de zoon van architect Zocher.
(44) Vondelpark -	beeld van Vondel
(45) Schinkelhaven -	restaurant Schinkelhaven lag aan de Amstelveenseweg ter hoogte van de ingang van het Vondelpark. Tramlijn 1 had in 1904 hier zijn eindpunt.

West (17)

(46) Adm. de Ruyterweg -	nieuwe trambaan
(47) Haarlemmerstraat -	met Uniontramwagen 47 Aan de Unions is, naar goed Amsterdams gebruik, heel wat gedokterd. Meest in het oog springend: gesloten balcons na 1907, afgeschuinde randen onderaan de balconschermen en de verbouwing van 89 stuks tot eenmanwagen in de jaren twintig. Vier stuks (161/162 en 177/178) zijn gewijzigd in ‘vestibulewagen’, zeg maar ‘gelede tram’, lang voordat er echte gelede trams kwamen.
(48) Overtoom -	uitgestorven met 1 tram
(49) Overtoom -	met Uniontramwagen 89
(50) De Clercqstraat -	Wiegbrug " grootste klapbrug van Nederland " met koeienschip
(51) Spaarndammerplantsoen -	Magdalenakerk Achitect P.J.H. Cuypers (1827-1921), bekend van het Rijksmuseum en Centraal Station, ontwierp daarnaast zes schitterende kerken in Amsterdam. Met als absoluut kroonjuweel de vroeg-neo-gotische Maria Magdalenakerk in de Spaarndammerstraat.
(52) Molen 't Luipaard -	molen 't Luipaard, met op de achtergrond molen 'De Kop'. Deze molens stonden in het gebied met houtzaagmolens tussen de Kattensloot en de Kuipersloot. Op de plaats van deze molens bevinden zich nu de Hugo de Grootstraat en Van Reigersbergenstraat. Op de achtergrond zijn nog de huizen zichtbaar aan de Frederik Hendrikstraat.
(53) M.H.Trompstraat -	nieuwbouw
(54) Vinkenbuurt -	de Vinkenbuurt lag aan de Buitensingelgracht ter hoogte van de huidige Potgieterstraat in Oud-West.
(55) Kostverlorenwetering -	overtoomse Sluis aan het eind van de Overtoomse Vaart
(56) Kinkerstraat -	met tram
(57) De Clercqstraat -	met Bilderdijkstraat en tram
(58) De Clercqstraat -	met tram
(59) Kinkerstraat -	brug over de Singelgracht
(60) Middenweg -	deze foto heeft geen betrekking op de Middenweg in de Watergraafsmeer, die we nu nog kennen, maar de vroegere Middenweg in Amsterdam-West. Deze lag op de plaats waar nu de Frederik Hendrikstraat ligt. Deze plek is onherkenbaar, aangezien zich hier nu de Frederik Hendrikbuurt bevindt
(61) Kinkerstraat -	met Uniontramwagen 151
(62) Van Baerlestraat -	met IJsclub en tram

Oost (6)

nieuw (63) Amstel -	Amstelhotel en Hoogesluis (met dank aan Anja van der Lee)
nieuw (64) Sarphatistraat -	Sarphatistraat met kazerne (met dank aan Anja van der Lee)
(65) Muiderpoort -	Muiderpoortstation met stoomtrein
(66) Oranje Nassaukazerne -	"Aardappeljassen" Uit 1814, architect Picot de Moras. Deze eerste stenen kazerne is nog een erfenis van Lodewijk Napoleon. Het immense gebouw is 276 meter lang en is in 1990 ingrijpend verbouwd tot een wooncomplex, waarbij de voorgevel intact bleef.
(67) Kattenburg -	Kattenburgerbrug brug No. 274, basculebrug over de Nieuwe Vaart voor het Kattenburgerplein
(68) Plantage Kerklaan -	hoofdingang Artis De architectuur van Artis heeft nog veel van de 19e-eeuw behouden: de dierentuin dateert van 1838. Sommige gebouwen zijn zelfs nog ouder, zoals het Wolvenhuis dat voorheen een herberg was met de naam Eik en Linde. Ook het mooie verblijf waar de ibissen wonen, het Masmanhuisje, stond daar al toen Artis de grond aankocht, en was een sierlijk buitenhuisje - de Plantage herbergde in de 18e en begin 19e eeuw tal van zulke kleine buitens waar de Amsterdammers zich in het weekend verpoosden. Meerdere gebouwen van Artis zijn nu Rijksmonument.
(69) Plantage Middenlaan -	paard en wagen
(70) Linnaeusstraat -	met Burgerziekenhuis: De idealistische arts A.W.C. Berns was degene die met het plan kwam voor een ziekenhuis voor de gewone en minder bedeelde burger. In 1878 richtte hij de Vereeniging Het Burgerziekenhuis op. Samen met zijn vrouw W.B.J. van Rees stortte hij zich op de totstandkoming van het ziekenhuis. De bouw moest zonder subsidie, met particuliere giften, tot stand komen. Bovendien wilde het ziekenhuis geen winst maken. en Muiderkerk: De in 1892 gebouwde kerk is in 1989 geheel afgebrand, waarbij alleen de toren behouden bleef. De resten van de neorenaissance kerk met een plattegrond in de vorm van een Grieks kruis zijn afgebroken om plaats te maken voor een nieuwbouwproject van de hand van Van Hoogevest Architecten. De toren met zijn zandstenen portiek met Ionische zuilen, bleef als een reliek van de verdwenen kerk in het stadsbeeld behouden.

Jordaan (4)

(71) Westerstraat -	met alleen voetgangers
(72) Westerstraat -	Westermarkt
(73) Lindengracht -	"de Zatertagse Brug"
(74) Karthuisserstraat -	"Stadshofje"

Noord (2)

(75) Tolhuis -	muziek
(76) Tolhuis -	speeltuin

Relevante links

400 ansichtkaarten -	http://home.casema.nl/a.tiggeler
Amsterdamse tram -	www.amsterdamsetrams.nl
Meer Amsterdam c.a. 1900 -	www.studiops.nl/beeldbank.html
Luchtfoto's -	www.wwp-diemen.nl/lucht
Woonboten in Amsterdam -	www.wwp-diemen.nl/houseboats
Over de Rivierenbuurt -	www.zuidelijkewandelweg.nl
Pentekeningen -	www.wwp-diemen.nl/pentekeningen